Tradycje hutnicze Starachowic sięgają początków naszej ery, gdy żelazo produkowano systemem dymarskim.
W XV i XVI wieku na terenie obecnych Starachowic działała kuźnica oraz kopalnia rudy nazywana „Minerą Starzechowską”.
Znaczny postęp w produkcji żelaza nastąpił od 1789 roku, gdy z inicjatywy Aleksandra Rutkiewicza – opata cystersów wąchockich wybudowano wielki piec na węgiel drzewny. Od tego czasu datuje się rozwój hutnictwa na terenie obecnego miasta.
Szczególny postęp w starachowickim hutnictwie miał miejsce w okresie Królestwa Kongresowego po roku 1815.
Stanisław Staszic (duchowny, geolog i pisarz) – Dyrektor Generalny Wydziału Przemysłu i Kunsztów opracował w latach 1816-23 plan uprzemysłowienia doliny rzeki Kamiennej. Plan zakładał budowę wzdłuż szeregu zakładów produkcji i przetwórstwa żelaza oraz niezbędnych urządzeń hydrotechnicznych. Zlokalizowano je od Bzina aż po Nietulisku, a starachowicki zakład miał stanowić centrum „kombinatu nad Kamienną”.
Plan ten został zmodyfikowany przez Fryderyka Lempe i Filipa Girarda w latach 1833-35.
Nowy zakład w Starachowicach powstał w latach 1836-41. Wzniesiono m.in. trzy wielkie piece na węgiel drzewny i halę lejniczą. Budowniczym zakładu był Franciszek Schramm. Budynki otrzymały staranną formę architektoniczną w stylu klasycznym. Teren zakładu zagospodarowano zielenią, co spełniło wymogi zarówno ochrony jak i podniosło estetykę założenia.
W ramach wyżej wymienionego plany powstały do 1864 roku pudlingarnie w Brodach i Michałowie oraz duża walcownia w Nietulisku, powiązane kanałem spływowym. Przy zakładach wzniesiono osiedla fabryczne.
Wielki Piec na poczatku XX wieku. W 1870 roku zakład wielkopiecowy w Starachowicach nabył Antonii Fraenkel, a w 1875 przekształcono go w Spółkę Akcyjną Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych S.A. Koniec wieku przyniósł dalsze przemiany i modernizację zakładu, które kontynuowano w XX wieku.
W roku 1899 wybudowano nowy wielki piec na paliwo koksowe, wprowadzono szereg maszyn i urządzeń. Powstały odlewnia i walcownia, warsztaty mechaniczne, budynki socjalne, wprowadzono częściową elektryfikację.
Wielka powódź w 1903 dokonała zniszczeń w zakładzie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku wzniesiono w Starachowicach nowe zakłady metalowe produkcji zbrojeniowej, z którymi huta kooperowała.
W latach 1926-32 m.in. powiększono objętość wielkiego pieca – dokonano całkowitej elektryfikacji zakładu wraz z budową elektrowni. Wprowadzono nowe urządzenia do oczyszczania gazu i nadmuchu. Zbudowano nowe osiedla pracownicze.
W latach trzydziestych Starachowice włączono w Centralny Okręg Przemysłowy.
Po II wojnie światowej zakład był czynny od 1946 roku i powiązany z Fabryką Samochodów Ciężarowych „STAR”.
W latach 1954-56 dokonano ostatniej modernizacji wielkiego pieca przez naukowców z AGH w Krakowie.
Działalność zakładu została zatrzymana 19 marca 1968 roku.
Z uwagi na wybitne wartości zabytkowe zespołu w skali europejskiej został on w roku 1966 wpisany pod nr 153 do rejestru województwa kieleckiego i podlega ochronie prawnej.
W 1983 roku prof. Jan Pazdur zainicjował powołanie w Starachowicach Ekomuzeum Doliny Rzeki Kamiennej. Instytucja ta miała spełnić rolę muzeum, naukowo-badawczą, administracji i konserwacji obiektów. Ta słuszna idea nie doczekała się realizacji.
W latach 80-tych zabytek został wyremontowany i zabezpieczony antykorozyjnie z funduszy FSC i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, WZK sfinansował również rekonstrukcję hali lejniczej.
Wielki Piec na początku XXI wieku.
W 1993 roku Starachowicki Wielki Piec został wytypowany przez Polską Grupę Narodowego Komitetu Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego do umieszczenia na liście światowego dziedzictwa.
