Informacje o regionie ~ Artykuły ~ Starachowice Travel

Informacje o regionie

Herb Powiatu Starachowickiego składa się z zaokrąglonej od podstawy renesansowej tarczy, na której w błękitnym polu znajdują się trzy złote korony odchylone do tyłu, w ustawieniu 2:1, ozdobione drogimi kamieniami, między którymi od głowicy (u góry) znajduje sie podwójny złoty krzyż, z krótszym wyższym ramieniem.

Herb Powiatu Starachowickiego wchodzącego w skład Województwa Świętokrzyskiego, stworzony został według wspólnej koncepcji heraldycznej dla wszystkich powiatów województwa.

Herb Powiatu Starachowickiego

Koncepcja ta sprowadza się do tego, aby w każdym z herbów czternastu powiatów znalazł się najbardziej charakterystyczny element herbu Województwa Świętokrzyskiego. Takie przedstawienie ikonograficzne herbów wskazywałoby jednoznacznie na przynależność powiatu do Województwa Świętokrzyskiego. Nie jest to nowa praktyka. Była ona często stosowana w średniowieczu i okresie nowożytnym. Władca nadając herb zezwalał na wykorzystywanie w nim elementów własnego herbu.
W przypadku herbów powiatów Województwa Świętokrzyskiego tym wspólnym elementem został herb benedyktynów łysogórskich ze Świętego Krzyża. Jest to podwójny złoty krzyż na polu błękitnym zajmujący w herbie Województwa najważniejsze, pierwsze pole heraldyczne i reprezentujący województwo poprzez jego tradycje jak i nazwę.

Powiat Starachowicki usytuowany jest na obrzeżu północnej części województwa świętokrzyskiego, zajmując obszar między Przedgórzem Iłżeckim, a podnóżem Gór Świętokrzyskich. Południowe granice powiatu dzieli zaledwie 10 km od najwyższego pasma Gór Świętorzyskich - Łysogór. Oś komunikacyjną całego regionu stanowi dolina rzeki Kamiennej. Wzdłuż niej biegnie linia kolejowa Warszawa - Skarżysko-Kamienna - Rzeszów oraz drogi krajowe: Warszawa - Radom - Iłża - Ostrowiec Świętokrzyski - Rzeszów i Skarżysko-Kamienna - Ostrowiec Świętokrzyski.

Starachowice z lotu ptaka

Użytki rolne w powiecie są bardzo zróżnicowane - od gleb dobrych i bardzo dobrych w gminie Pawłów, do słabych i średnich na pozostałym obszarze.
Z tego też powodu najczęstsze uprawy to zboża i ziemniaki, tylko w gminie Pawłów występuje większa różnorodność upraw. Łącznie użytki rolne zajmują blisko 241 km2, co stanowi 45 % powierzchni powiatu. Na obszarach o słabych glebach istnieją warunki do rozwoju gospodarstw agroturystycznych z wyeksponowaniem funkcji rekreacyjno - wypoczynkowej tych terenów.
Obszary leśne to prawdziwe bogactwo regionu. Lasy i grunty leśne rozpościerają się na obszarze 242 km2, co podobnie jak użytki rolne stanowi ok. 45% powierzchni powiatu. Nasze lasy tworzą zwarte kompleksy Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Lasów Starachowickich i Iłżeckich, dominując szczególnie w gminach Brody i Wąchock, ale też w rejonie Mirca. Nadleśnictwo Starachowice opiekuje się terytorium o powierzchni ok. 147 km2, na którym występują takie gatunki drzew jak sosna (w zdecydowanej przewadze), dąb, jodła, brzoza i olcha. Licznie występuje zwierzyna łowna: łosie, jelenie europejskie, sarny, daniele, dziki, lisy, kuny, borsuki i zające; z ptactwa - jarząbki, cietrzewie, słonki, dzikie kaczki, kuropatwy.

Przez teren powiatu starachowickiego przebiegają drogi krajowe o długości 41,494 km zapewniając połączenia komunikacyjne z Warszawą i Krakowem oraz Rzeszowem, Łodzią i Lublinem.
Długość dróg wojewódzkich wynosi - 48,1 km, a powiatowych - 231,3 km, w tym 93% o nawierzchni asfaltowej. Do wszystkich miejscowości regionu docierają, zapewniając łączność międzygminną, samochody Przedsiębiorstwa PKS w Starachowicach. Ponadto obsługują one trasy: Starachowice-Warszawa/Kraków/Lublin/Katowice oraz liczni mniejsi przewoźnicy, tzw. busy.
Usługi przewozowe w komunikacji pasażerskiej na terenie miasta oraz gmin Brody, Mirzec, Wąchock świadczy MZK Starachowice, który obsługuje 32 linie o łącznej długości 355 kilometrów, oraz linię międzymiastową Starachowice - Skarżysko-Kamienna.
Magistrale wodociągów docierają już niemal do wszystkich wsi i przysiółków powiatu (96% zaspokojenia potrzeb ludności). Długość sieci z przyłączami wynosi 767 kilometrów. (706 km - obsługiwane przez PWiK Starachowice).
Stan zgazyfikowania obszaru powiatu szacuje się na ok. 65% potrzeb. Łączna długość linii gazociągowych wynosi 696 km.
W powiecie działają wszyscy główni operatorzy telefonii stacjonarnej, komórkowej oraz dostawcy internetowi.
Rejon Starachowic jest bogato wyposażony przez przyrodę w bogactwa naturalne. Dolina rzeki Kamiennej to obszar działalności naszych praprzodków. Do dziś można tu spotkać ślady działalności człowieka sprzed 10 tys. lat, którego przykładem jest rezerwat archeologiczny „Rydno”.
W pierwszych wiekach naszej ery przez te tereny przebiegał szlak handlowy, łączący wybrzeże Morza Czarnego z terenem dzisiejszej środkowej Polski. W tym czasie na północnych zboczach Gór Świętokrzyskich dymiły tysiące pieców hutniczych wytapiających żelazo z rud. Stosunki własnościowe na tym obszarze, które zaważyły poważnie na przyszłym rozwoju gospodarczym, ustaliły się już w XII wieku. Część położona na południe od Starachowic przeszła na początku XII wieku dzięki nadaniu Bolesława Krzywoustego w ręce Benedyktynów na Świętym Krzyżu. Tereny położone na północ od miasta stały się własnością lokowanego w 1179 roku Klasztoru Cystersów w Wąchocku. Cystersi wąchoccy w drugiej połowie XV wieku wydzierżawili kuźnicę możnemu rodowi Starzechów, od których prawdopodobnie przyjęła się nazwa najpierw osady Starzechowskiej, potem wsi fabrycznej Starachowice i dzisiejszego miasta.

Granice Powiatu Iłzeckiego z siedzibą Wierzbniku w latach 1906-1914

Bujny rozkwit przemysłu na tych ziemiach przypada na wiek XIX. Szczególne zasługi w tej dziedzinie położył Stanisław Staszic i ówczesny Minister Skarbu Ksawery Drucki-Lubecki. Dzięki inicjatywie Staszica powstał plan budowy „ciągłych zakładów fabryk żelaznych na rzece Kamiennej". Stanisław Staszic pozostawił po swej działalności wspaniały zespół zakładów hutniczych, których pozostałości wzbudzają do dziś podziw znawców.
Miejscowości położone w obrębie dzisiejszego powiatu starachowickiego od wieków przejawiały naturalne dążenie ekonomiczne ku silniejszym i zamożniejszym ośrodkom – najpierw pobliskiej Iłży, a później Wierzbnikowi. Stare kroniki wzmiankują, że „do końca XVIII wieku na zamku w Iłży miał swą siedzibę starosta dóbr iłżeckich”. Taki stan rzeczy utrzymał się przez następne stulecie i dopiero w 1915r., w wyniku zniszczenia Iłży przez walczące armie I Wojny Światowej, siedziba powiatu została przeniesiona do Wierzbnika i powstał powiat wierzbnicki. Po II Wojnie Światowej przywrócona została nazwa powiatu iłżeckiego z siedziba w Starachowicach. Dokumenty z 1945 r. podają, że „powiat iłżecki zajmował powierzchnię 1826 km2, liczył 138 tyś. mieszkańców i zawierał 23 gminy, 323 wsie i 2 miasta – Starachowice-Wierzbnik i Iłżę”.
Najważniejsze wydarzenie dla nowej historii powiatu starachowickiego miało miejsce w 1949r., wówczas to rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej (z 19 sierpnia) komunikowało, że „miastu Starachowice-Wierzbnik nadaje się nazwę Starachowice, a powiatowi iłżeckiemu – nazwę starachowicki”. W latach siedemdziesiątych władzę administracyjną w Starachowicach i okolicy sprawował Urząd Miasta i Powiatu. Jeśli więc doszukiwać się faktycznych pierwowzorów powiatu w przeszłości, to najlepiej osadzić jego korzenie w starostwie, które było częścią Ziemi (XIVw.), czyli regionu.
W takim układzie strukturalnym Rada Miasta i Powiatu, licząca 120 radnych, prowadziła swoją działalność do 6 czerwca 1975r. W tym samym roku Sejm podjął ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, likwidując powiaty i dzieląc kraj na 49 małych województw.
W 1998r. weszła w życie pozostała cześć reformy samorządowej, przekazującej sprawy publiczne powiatom i nowym dużym 16 województwom. Tym samym powstało województwo świętokrzyskie, powiększone w stosunku do dawnego województwa kieleckiego o Ziemię Sandomierską i Opatowską, a w nim 14 powiatów, w tym Powiat Starachowicki.
Nasz powiat, z wyjątkowo ukształtowanym terenem, malowniczą doliną rzeki Kamiennej i Sieradowickim Parkiem Krajobrazowym, jest jednym z najpiękniejszych Zakątków Ziemi Świętokrzyskiej. Liczne miejsca pamięci narodowej, dokumentujące walki naszych przodków o wolność , a także cenne zabytki na czele z Opactwem Cystersów w Wąchocku i Zespołem Wielkopiecowym znajdującym się na terenie Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, stanowią szczególnie interesującą ofertę dla naszych gości i turystów.

W skład powiatu wchodzą : gmina miejska Starachowice, gminy wiejskie : Brody, Mirzec, Pawłów oraz gmina miejsko-wiejska Wąchock.

Gmina Starachowice - stolica powiatu, miasto należące do największych w regionie usytuowane na północnych obrzeżach Gór Świętokrzyskich przecięte malowniczą doliną rzeki Kamiennej i otoczone zwartym kompleksem pięknych lasów.

Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach

Starachowice wyróżniają się z pośród miast przemysłowej aglomeracji staropolskiej, pięknym położeniem w pradolinie rzeki, urozmaiconą konfiguracją terenu i unikalnymi walorami krajobrazowymi. W granicach miasta są trzy pięknie położone akweny z czystą wodą, - znakomite miejsca dla wędkarzy, do uprawiania sportów wodnych i aktywnego wypoczynku.
Historia terenu dzisiejszego miasta i okolic od pierwszych wieków n.e. związana jest z przemysłem, którego rozwój był przez wieki czynnikiem miastotwórczym. Do dziś można znaleĽć na południowych zboczach pradoliny rzeki Kamiennej kloce żużla dymarskiego, pochodzące z produkcji żelaza w II i III wieku.
Starachowice przedwojenne znane były z dobrze rozwijającego się przemysłu zbrojeniowego, a powojenne ze znanej Fabryki Samochodów Ciężarowych STAR.
Lata dziewięćdziesiąte to upadek fabryki i tradycyjnych zakładów miasta, to także okres restrukturyzacji istniejących zakładów i powstawania wielu nowych przedsięwzięć gospodarczych. Starachowice z miasta mono przemysłowego stają się miastem rozwijającym wiele gałęzi przemysłu, przy aktywnym udziale Specjalnej Strefy Ekonomicznej i innych organizacji wspierających rozwój i przedsiębiorczość.

Urząd Miejski w Starachowicach
ul. Radomska 45
27-200 Starachowice
www: www.um.starachowice.pl
e-mail: sekretariat@um.starachowice.pl

Gmina Brodypołożona jest we wschodniej części powiatu starachowickiego. Teren gminy zajmuje obszar przedgórza Gór Świętokrzyskich w dużej części w rejonie Lasów Iłżeckich. W pierwszych wiekach naszej ery na terenie obecnej gminy powstało zagłębie pieców dymarskich dając podwaliny bogatej tradycji górniczo - hutniczej tego regionu.
Pierwsze wzmianki dotyczące miejscowości Brody pochodzą z 1094 roku i dotyczą nadania biskupstwu krakowskiemu wsi Brody, Krynki i Ruda.
Ze względu na bardzo niski, 23 % - wy udział w powierzchni gminy, użytków rolnych, Które zajmują 3.712 ha, gmina nie ma charakteru rolniczego.

Zalew Brodzki

Bogactwem gminy są wielkie kompleksy leśne zajmujące aż 11.499 ha co stanowi 71 % powierzchni gminy oraz wspaniałe walory krajobrazowo-przyrodnicze. Całość terenu gminy wchodzi w obszar krajobrazu chronionego jako regionu o szczególnych walorach przyrodniczych i właściwościach klimatycznych.

Urząd Gminy Brody
ul.Stanisława Staszica 3
27-230 Brody
tel.412711231 www.brody.info.pl e-mail : gmina@brody.info.pl

Gmina Mirzec leży w północnej części powiatu starachowickiego. Północno-wschodnie tereny gminy leżą na Przedgórzu Iłżeckim. Południowe obrzeża gminy wypełniają kompleksy lasów iłżeckich. Okolice w których rozwijało się przed wiekami starożytne górnictwo i hutnictwo datowane na początek naszej ery . 55 % powierzchni gminy tj. 6.158 ha stanowią użytki rolne z glebami IV i V klasy w rozdrobnionych gospodarstwach o średniej pow. ok. 3 ha. Lasy i grunty leśne stanowią ok. 40 % powierzchni i zajmują 4.408 ha.

Kościół św.Leonarda w Mircu

Najstarsze zapiski na temat Mirca, siedziby władz administracyjnych gminy sięgają roku 1170, kiedy to Biskup Krakowski Gedeon poświęcił miejscowy kościół.

Urząd Gminy w Mircu
27-220 Mirzec Stary 9
tel./fax (41) 27 13 033
www.mirzec.pl
e-mail :ug_mirzec@poczta.onet.pl

Gmina Pawłów leży w południowej części powiatu starachowickiego. W skład gminy wchodzi 35 sołectw. Użytki rolne zajmują aż 77 % powierzchni gminy. Na powierzchni 10.578 ha, gdzie przeważają dobre i bardzo dobre gleby lessowe II,III i IV klasy, uprawiane są oprócz zbóż i ziemniaków, plantacje truskawek i warzyw gruntowych. Rozwinęła się dobrze hodowla trzody chlewnej i bydła.

Golgota - Kałków-Godów

Miejscowość Pawłów (pierwotna nazwa Paulów) - siedziba administracyjna gminy, po raz pierwszy pojawia się w dokumentach historycznych w 1339 roku jako własność Pawła herbu Godziemba. Wzmianka o Pawłowie jest również w kronikach Jana Długosza w XV w. oraz w "Lustracjach Województwa Sandomierskiego" z XVI, XVII, XVIII stulecia.

Urząd Gminy w Pawłowie
Pawłów 56,
27-225 Pawłów
tel. 41 272 16 14, 41 272 16 29
www.gmina-pawlow.pl
e-mail :urzad@gmina-pawlow.pl

Gmina Wąchock położona jest w zachodniej części powiatu starachowickiego. Otoczona jest dużymi kompleksami leśnymi. Teren gminy przecina szlak komunikacyjny drogi krajowej Skarżysko Kamienna - Ostrowiec Świętokrzyski. Gmina położona jest między miastami Starachowice i Skarżysko Kamienna.. Obszary leśne o pow. 5 257 ha stanowią 64 % obszaru gminy obejmując najbardziej urokliwe tereny Puszczy Świętokrzyskiej - Sieradowickiego Parku Krajobrazowego.

Zespól Klasztorny Opactwa Cystersów

Wąchock - siedziba administracyjna gminy, miasteczko nad rzeką Kamienną historycznie silnie związane z przybyłymi na te tereny w 1179 roku Cystersami, którzy wznosząc klasztor i kościół założyli tu opactwo - perłę architektury romańskiej o światowym znaczeniu.

Urząd Miasta i Gminy w Wąchocku
ul. Wielkowiejska 1
27-215 Wąchock
tel. (41) 27-36-130 fax. (41) 27-36-159
www.gmina.wachock.sisco.info
e-mail: sekretariat@wachock.pl

GMINA STARACHOWICE

Rejon środkowego biegu rzeki Kamiennej, niezwykle bogato wyposażony przez przyrodę w bogactwa naturalne (glebowe, leśne i mineralne) tętnił życiem gospodarczym przez tysiące lat od starszej epoki Kamiennej. W pierwszych wiekach naszej ery przebiegał tędy szlak kupców z zakarpackich prowincji rzymskich, Dacji i Panonii.

Starachowicki Wielki Piec

Na północnych zboczach Gór Świętokrzyskich dymiły tysiące pieców hutniczych wytapiających żelazo z rud. Zasiedlenie terenów środkowego biegu rzeki Kamiennej, na odcinku dzisiejszych Starachowic, odbywało się zapewne z biegiem rzeki, wzdłuż której prawego brzegu, przechodził już w XII wieku ważny trakt handlowy. Stosunki własnościowe na tym obszarze, które zaważyły poważnie na przyszłym rozwoju gospodarczym i przestrzennym Starachowic, ustaliły się już w XII wieku.
Część położona na południe od Starachowic przechodzi w początku XII wieku, dzięki nadaniu Bolesława Krzywoustego, w ręce Benedyktynów na świętym Krzyżu. Tereny położone na północ od miasta stają się własnością lokowanego w 1179 roku klasztoru Cystersów w Wąchocku. Siedzibą administracyjną Cystersów był Wąchock obdarzony prawami miejskimi 1454 r. przez Kazimierza Jagiellończyka, zaś Benedyktyni przekształcili w 1624 r. swoją osadę młyńską w Wierzbniku na miasto. Starachowice powstały prawdopodobnie około połowy XV wieku, jako osada przemysłowa przy kuźnicy założonej przez nieznanego przedsiębiorcę, być może Starzecha.

XIX wieczny Wielki Piec

Dokument z 1547 r. wymienia istniejącą już kopalnię o nazwie "Minera Starzechowska". Równolegle pojawia się nazwa "Ruda Starzechowska" początkowo na określenie kuźnicy, późnej całej osady. Rudy, czyli kuźnice istniejące w tym samym miejscu notowane były w dokumentach pod różnymi nazwami. Nazwy te wywodziły się od miejscowości, na terenie, których były zlokalizowane bądź od nazwisk mistrzów, którzy je prowadzili. W przypadku Rudy Starzechowskiej można ją utożsamiać z kuźnicą wymienianą przez Długosza znajdującą się we wsi Krzyszowa Wola. Wydaje się prawdopodobne, że potomkowie Starzecha, czyli Starzechowice uzyskali od Cystersów przywilej założenia wsi przy swojej kuźnicy, bowiem byli oni wówczas (tj. około 1530 r.) dość zamożną rodziną kuźnicką.

Kuźnice rozwijały się nadal intensywnie, prawdopodobnie dzięki zamówieniu kół armatnich przez Stefana Batorego (około 1571 r.). Wydarzenia 1789 r., mianowicie zastosowanie wielkich pieców oraz konfiskata za odszkodowaniem istniejących dóbr zapoczątkowały rozbudowę górnictwa i hutnictwa. Obecne Starachowice Wschodnie (do 1939 r. Wierzbnik) założone były przez zakon Benedyktynów ze Świętego Krzyża, jako osada młyńska. Król Zygmunt III Waza w 1624 r. nadał miastu prawa magdeburskie, pozwolenie na targ i jarmarki.
Bujny rozkwit przemysłu na tych ziemiach przypada na wiek XIX. Szczególne zasługi w tej dziedzinie położył Stanisław Staszic i ówczesny minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki. Staszic zaproponował usytuowanie wzdłuż koryta rzeki Kamiennej rzędu zakładów metalurgicznych w kolejności według prawideł procesu technologicznego, a więc najpierw zakłady wzbogacania rud i wielkie piece, potem zakłady świeżenia surówki wytwarzające półwyroby, na koniec warsztaty wyrobów handlowych. Wszystkie te jednostki miały stanowić jedno przedsiębiorstwo, czyli tzw. "ciągły zakład fabryk żelaznych na rzece Kamiennej".
Z przeglądu warunków terenowych wynikało, że Starachowice nadają się na jego punkt centralny. Stanisław Staszic pozostawił po swej działalności wspaniały zespół zakładów hutniczych, których pozostałości wzbudzają do dziś podziw znawców. W 1824 r. przybył w okolice Starachowic minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki w towarzystwie znawców przedmiotu. Ocenił on krytycznie poczynania Staszica, co było m. in. przyczyną jego dymisji, a sam przejął cały resort pod swoją administrację. Opracowanie planów rozbudowy Zagłębia Staropolskiego zlecił głównemu doradcy technicznemu ministerstwa Fryderykowi Lempe. Od 1827 r. rozpoczęło się stopniowe wprowadzanie w życie planu Lempego. Odrodzona w 1918 r. Polska zastała przestarzałe już obiekty hutnicze. W 1921 r.podjęto w Warszawie decyzję budowy fabryki zbrojeniowej w okolicach Starachowic, co stworzyło miastu szansę szybkiego rozwoju.

Pomnik Obrońców Starachowic

Przed wrześniem 1939 r. szczególnie w okresie tworzenia tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego, Starachowice były znane, jako producent dział polowych, haubic, a przede wszystkim armat przeciwpancernych i przeciwlotniczych. Miasto Starachowice w swych obecnych granicach administracyjnych rozwinęło się z trzech jednostek genetycznych, a mianowicie:
- z miasta Wierzbnika
- z osady fabrycznej Starachowice
- ze wsi Górniki
W 1939 r. nastąpiło połączenie tych trzech jednostek w jeden organizm miejski WIERZBNIK - STARACHOWICE (od 1949 r. - Starachowice) z liczbą ludności około 25 tyś. W 1939 r. władze hitlerowskie podporządkowały starachowicką fabrykę koncernowi Herman Góring Werke (produkcja części łodzi podwodnych, amunicji artyleryjskiej, itp.).Miasto weszło w nowy okres swego istnienia, jako bardzo zniszczone. Barbarzyńska działalność okupanta zniszczyła podstawy gospodarki, oświaty i kultury. Straty ludności polskiej Starachowic wynosiły około 3 tyś. osób. Spis powszechny ludności z lutego 1946 r. wykazał 18569 mieszkańców w mieście. Pierwsze wykonane prace na rzecz miasta, to uruchomienie wodociągów, elektrowni i odbudowa mostów.W fabryce podjęto produkcję dla potrzeb rolnictwa i budownictwa.Od 1946 do 1968 roku następuje podwojenie się liczby mieszkańców. Podstawą rozbudowy Starachowic była decyzja z 1948 r. o lokalizacji w Starachowicach Fabryki Samochodów Ciężarowych. W 1952 r. wydzielono miasto Starachowice z powiatu iłżeckiego.

Główne zabytki Starachowic:
-Zespół Zakładu Wielkopiecowego z XIX w. - Najstarsze budynki z ok. 1840 r., większość obiektów technicznych z okresu gruntownej przebudowy, ukończonej w 1899. W ruinie znajduje się jeden z najstarszych budynków dawnej dyrekcji huty; całość zakładu metalurgicznego i towarzyszące mu urządzenia techniczne: wieża wyciągowa, nagrzewnice powietrza, odpylniki gazu wielkopiecowego, kotłownia oraz zasługująca na szczególną uwagę maszyna parowa - eksponat Powszechnej Wystawy Światowej w Paryżu 1889 r., tworzą jedyny zachowany w Europie kompletny hutniczy ciąg technologiczny.
- hala dawnej maszynowni, ob. łaźnia
- dwie hale odlewnicze, ob. cegielnia
- dmuchawa parowa
- kotłownia
- dawny budynek administracyjny
- kanał górny i dolny

Dzisiejszy krajobraz założenia staszicowskiego "ciągłych fabryk żelaza na rzece Kamiennej" tworzą pozostałości klasycystycznych budowli: hala lejnicza aranżowana na cele wystawiennicze, maszynownia z warsztatami artystycznymi oraz tarasowe założenie hutnicze i obiekty układu hydrotechnicznego z podziemnym sklepionym kanałem wodnym o długości 240 m.

Hala lejnicza

- budynek administracyjny dozorcy hutniczego z ok. 1840 r. (obecnie Muzeum Regionalne PTTK oraz siedziba i schronisko PTTK)
- budynek mieszkalny z ok. 1840 r. przy ul. Sportowej, należący niegdyś do osiedla fabrycznego przy zakładzie wielkopiecowym,
- Kościół p.w. św. Trójcy, wzniesiony w 1681 r., gruntownie przebudowany w końcu XIX w.,

- Starachowicka Kolej Dojazdowa (Wąskotorowa) - wszystkie tory, rozjazdy i przepusty

- Budynek dawnej poczty przy ul. Spółdzielczej z 2 poł. XIX w. Był to pierwszy, poza kościołem, murowany budynek w dawnym mieście Wierzbnik,
- cmentarz żydowski, jeden z największych w regionie, powstał pod koniec XIX wieku i funkcjonował do 1946 roku,

- cmentarz katolicki przy ul. Iłżeckiej, założony ok. 1860, zachowało się około 30 nagrobków z XIX w., m.in. Józefa Szajbo, zarządcy zakładu metalurgicznego w Brodach Iłżeckich, oficera w powstaniu styczniowym 1863,
- dawny zespół fabryczny z 1 połowy XIX w. w dzielnicy Michałów,
- zwarty zespół zabudowy mieszkalnej i usługowej z okresu międzywojennego, obejmujący dom dyrektora zakładów zbrojeniowych (obecnie przedszkole), budynek nadleśnictwa (obecnie w użytkowaniu Związku Harcerstwa Polskiego, dom kultury, kolonię urzędniczą i kolonię robotniczą. Cenny drewniany kościół p.w. Wszystkich Świętych spłonął w latach 80. XX w. Z kościoła ocalały malowane temperą na desce obrazy autorstwa Zofii Baudoin de Courtenay.

Spis podstron:

1. Informacje ogółne o powiecie
2. Starachowice
3. Gmina Wąchock
4. Gmina Pawłów
5. Gmina Mirzec
6. Gmina Brody

GMINA WĄCHOCK

Herb Wąchocka

Gmina Wąchock położona jest w zachodniej części powiatu starachowickiego. Otoczona jest dużymi kompleksami leśnymi. Teren gminy przecina droga krajowa Skarżysko Kamienna - Ostrowiec Świętokrzyski. Gmina położona jest między miastami Starachowice i Skarżysko Kamienna. Teren gminy o powierzchni 82 km2, zamieszkuje 7.500 mieszkańców i obejmuje pięć sołectw. Obszary leśne o pow. 5 257 ha stanowią 64% obszaru gminy obejmując najbardziej urokliwe tereny Puszczy Świętokrzyskiej - Sieradowickiego Parku Krajobrazowego. Korzystne położenie w dolinie rzeki Kamiennej oraz piękna i bogata przeszłość historyczna, potwierdzona licznymi zabytkami, stanowi o atrakcyjności gminy oraz możliwościach rozwoju turystyki i agroturystyki.

WĄCHOCK - siedziba administracyjna gminy, miasteczko nad rzeką Kamienną. W 1179 roku przybyli tutaj Cystersi. Sprowadził ich z Morimond (Francja) biskup krakowski Gedeon. Przybyli mnisi założyli opactwo wznosząc klasztor i kościół. W 1249 roku Bolesław Wstydliwy nadał konwentowi wąchockiemu koncesję na handel solą i na poszukiwanie kopalin, przyznając im trzecią część ze znalezionych soli, ołowiu i miedzi.

Zalew w Wąchocku

Bardzo ważnym dla rozwoju osady było utworzenie w 1315 roku książęcej komory celnej. U schyłku dynastii Piastów Wąchockowi podlegało już 25 wsi a sam Wąchock stał się znaczącą osadą w okolicy. 3 maja 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk (1427-1492), nadał osadzie prawa miejskie na prawach magdeburskich, a 195 obywatelom Wąchocka - serwituty, to jest przywileje bezpłatnego pozyskiwania drewna z okolicznych lasów. Z tego okresu pochodzi herb miasta.
W 1656 roku sprzymierzone ze Szwedami wojska Księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego zrabowały i spustoszyły klasztor wraz z bogatym archiwum opactwa, skarbcem i wieloma cennymi zabytkami. W 1819 roku doszło do kasaty klasztoru Cystersów za sprawą Rządowej Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wykonanej przez Stanisława Potockiego. W czasie powstania styczniowego Wąchock stał się powstańczą stolicą województwa sandomierskiego a Marian Langiewicz, naczelnik powstania zajął pod swoją kwaterę dworek „pod kolumnami”.

W 1864 roku Wąchock utracił prawa miejskie a siedzibę gminy przeniesiono do Wielkiej Wsi. W okresie okupacji hitlerowskiej Wąchock i jego mieszkańcy byli szczególnie represjonowani. Represje te wpłynęły na liczny udział mieszkańców Wąchocka w ruchu oporu. W 1943 roku powstało duże zgrupowanie świętokrzyskie AK „Ponurego” i „Nurta”, którego bazą było uroczysko Wykus. 21 listopada 1951 roku, po 132 latach nieobecności do Wąchocka powrócili Cystersi, a 1 stycznia 1994r., po 130 latach, Wąchock odzyskał prawa miejskie.

ZABYTKI WĄCHOCKA

• Zespół klasztorny Opactwa Cystersów z XII wieku - zabytek światowego znaczenia. Znakomicie zachowany, jeden z najważniejszych obiektów „Szlaku Cystersów” i „Szlaku Romańskiego” objęty patronatem przez Radę Europy.

W zespole klasztornym:
• kościół romański p.w. Najświętszej Marii Panny i Św. Floriana, zbudowany przez włoskiego mistrza Simona jako trójnawowa bazylika z transeptem i kaplicami po bokach prezbiterium. Plan i ascetyczny wystrój odpowiadały surowym regułom zakonnym. Wewnątrz prawie jedyną dekoracją była kamieniarka (rozety, służki, żebra sklepieniowe, zwłaszcza portale) i ceramiczna posadzka. W XV w. kościół przebudowano w stylu gotyckim podnosząc m.in. dachy. Równolegle z kościołem budowano wokół wirydarza czworobok klasztorny.
• klasztor, w którym zachowało się bardzo wiele elementów w czystym stylu romańskim z XIIIw., zwłaszcza: armarium (skarbiec), przepiękny kapitularz, fraternia (sala wspólnej pracy), dormitorium (sypialnia), refektarz (jadalnia) z bogatą kamieniarką i karcer. Klasztor rozbudowany z krużgankami i wieżą z 1643r. w stylu wczesnobarokowym.
• W obrębie zespołu, na murze przykościelnym od 1980r. umieszczane są tablice upamiętniające Powstanie Styczniowe oraz dowódców i oddziały Armii Krajowej.

• na ul. M. Langiewicza - Dworek „pod kolumnami”- siedziba powstańcza Mariana Langiewicza, który jako dyktator na województwo sandomierskie, z Wąchocka kierował powstaniem styczniowym w dniach 23.01 - 04.02.1863r. Wydarzenia te upamiętnia tablica pamiątkowa na ścianie dworku.

• Kaplica p.w. Świętego Rocha z 1838 roku, Wąchock, ul. Świętego Rocha.

• Zespół kaplicy św. Jacka w Wąchocku (Sina Woda) z 1821r.

• Pałac Schoenberga, poł. XIX wieku, ruiny zespołu zakładów metalowych, Wąchock, ul. Kolejowa, obiekt prywatny.

• Zespół poczty zajezdnej z I poł. XIX wieku, składający się z dworku, wozowni, piwnicy, bramy, Wąchock, ul. Langiewicza 7.
• Pozostałości cmentarza żydowskiego - kirkut, Wąchock, ul. Krzemienica.
• Rataje - kościółek drewniany p.w. Św. Zofii i stary dworek z XIX w., miejsce bitwy stoczonej przez oddział Czachowskiego w dniu 11 sierpnia 1863 roku, pięć lip uznanych za pomniki przyrody.
• Parszów - grobla i pozostałości po zakładzie z okresu Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ

• Rezerwat leśny Wykus, uroczysko w Puszczy Świętokrzyskiej na terenieSieradowickiego Parku Krajobrazowego przy drodze Wąchock-Siekierno. Miejsce stacjonowania w 1943 roku oddziałów partyzanckich AK zgrupowań mjr Piwnika „Ponurego”. W roku 1957 ustawiono tu utrzymaną w stylu świętokrzyskim kapliczkę. Na jej murze i murach ogrodzenia wyryto pseudonimy i umieszczono epitafia poległych w walce i zmarłych po wojnie partyzantów członków zgrupowania AK „Ponury”.

• Polana M. Langiewicza - historyczna polana w sercu Sieradowickiego Parku Krajobrazowego gdzie stacjonowały oddziały powstańcze Mariana Langiewicza. Fakty te upamiętniają tablice na obelisku i sośnie - pomniku przyrody.

• Tablice poświęcone oddziałom powstańców 1863/64 i żołnierzom Armii Krajowej na wschodniej ścianie ogrodzenia zespołu klasztornego O. Cystersów.
• Pomnik mjr Jana Piwnika „Ponurego” na Placu mjr „Ponurego” w Wąchocku.
• Pomnik Żołnierzy Józefa Piłsudskiego poległych w latach 1918-1920 przy ul. Kościelnej 10.

• Muzeum Ojców Cystersów w Wąchocku.W muzeum, znajdującym się na terenie klasztoru, zgromadzono zabytki ze zbiorów ks. ppłk Walentego Ślusarczyka z Nowej Słup iz udziałem eksponatów pochodzących od ks. Jana Wiśniewskiego. Ekspozycję stanowi unikalna kolekcja pamiątek z okresu powstań narodowych. Muzeum jest czynne: w dni powszednie w godzinach: 9 -12, 13 -17, 18 -18, w niedziele i święta kościelne w godz. 14 -17, 18 -18. W porze letniej kościół i klasztor można zwiedzać do godz. 20. Zwiedzanie bez biletów, można złożyć dobrowolną ofiarę. Adres: Wąchock, ul. Kościelna 14, tel. 041 2715066.

• Rezerwat archeologiczny „Rydno”
Na piaszczystych wydmach po obydwu stronach Kamiennej znajdują się pozostałości kilkuset prehistorycznych stanowisk osadniczych skupionych wokół kopalni hematytu, używanego później pod postacią proszku lub maści barwnika koloru czerwonego, symbolizującego życie, zdrowie, siłę, towaru drogiego i poszukiwanego, po który wysłańcy różnych plemion przybywali niejednokrotnie z bardzo daleka. Oprócz wytwarzania barwnika hematytowego starożytni Rydnianie trudnili się również wysoko wyspecjalizowaną produkcją półsurowca krzemiennego z krzemienia czekoladowego, po który wyprawiali się do odległych o ok. 15 km i więcej kopalni w okolicy Orońska, Wierzbicy i Iłży.

Od 2005 roku na terenie Rezerwatu co rok odbywa się Piknik Archeologiczny organizowany przez Oddział Międzyszkolny PTTK w Starachowicach.

Spis podstron:

1. Informacje ogółne o powiecie
2. Starachowice
3. Gmina Wąchock
4. Gmina Pawłów
5. Gmina Mirzec
6. Gmina Brody

GMINA PAWŁÓW

Gmina Pawłów leży w północnej części województwa świętokrzyskiego w obrębie Płaskowyżu Suchedniowskiego i południowej części Gór Świętokrzyskich, które wchodzą w skład Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. W konfiguracji terenu dominującymi elementami są szerokie, łagodne garby i wierzchowiny, które przeważają na obszarze gminy oraz płaskodenne doliny rzeczne.
Gmina położona jest w obrębie zlewni rzeki Pokrzywianki (prawy dopływ rzeki Kamiennej). Najwyżej położony punkt w obrębie gminy Pawłów znajduje się w Paśmie Bostowskim w południowej części gminy (348,3 m n.p.m.), najniższy w dnie doliny Świśliny (90 m n.p.m.).
Większy obszar gminy stanowi teren otuliny Parku Narodowego i Parku Krajobrazowego. Ok. 78% powierzchni gminy położona jest w Sieradowickim Parku Krajobrazowym i jego otulinie, niewielki fragment terenów znajduje się w otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, kilka sołectw we wschodniej części gminy leży w obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej. Wschodnia część gminy to obszary chronionego krajobrazu. Na terenie gminy występują różnorodne gatunki flory oraz fauny, w tym wiele prawnie chronionych.

Zapora na Zalewie "Wióry"

Po raz pierwszy nazwa miejscowości Pawłów „Pawlow” pojawiła się w dokumentach historycznych w 1339 roku jako własność Pawła herbu Godziemba. Następnie wymienia ją Jan Długosz w XV w. i Lustracje Województwa Sandomierskiego prowadzone w kolejnych stuleciach XVI, XVII i XVIII. Początki osadnictwa i działalności człowieka na terenach administrowanych obecnie przez Gminę, sięgają znacznie wcześniej. Potwierdziły to badania nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Odkryte w Pawłowie, Pokrzywnicy, Chybicach, Ambrożowie, Nieczulicach, Wieloborowicach i Szeligach stanowiska osadnicze, pozostałości piecowisk dymarskich i żużla, świadczą o wysoko rozwiniętej organizacyjnie działalności ludzkiej na tym terenie już na przełomie er, tj. w I w. p.n.e. do IV w. n.e.
Procesy osadnicze oparte o miejscowe bogactwa naturalne i szlaki handlowe ożywają ponownie w XI-XIII w. kiedy to powstają ośrodki w Tarczku Świętomarzy i Chybicach. Kolejny okres ożywienia gospodarczego tych terenów datuje się na XVIII i XIX w., jest ono związane z rozwojem górnictwa i hutnictwa doliny rzeki Kamiennej - realizacją idei ks. Stanisława Staszica, budową „Ciągłego zakładu fabryk żelaznych na rzece Kamiennej”.

Zabytki

Pawłów:
- Neogotycki kościół z XIX wieku pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela zbudowany na miejscu kościoła z 1326 roku.
- Pomnik „Ku czci mieszkańców gminy poległych w walce z bolszewikami w 1920r.”

Chybice
• kościół p.w. Św. Małgorzaty fundowany w 1362 roku, gotycki o palmowym sklepieniu wspartym na jednej kolumnie. Ołtarz główny z XVII w.późnorenesansowy o cennych walorach zabytkowych.

Świętomarz
• gotycki kościół z XIV wieku p.w. Matki Bożej Wniebowziętej, z przybudówkami z XIXw., w wyposażeniu m.in. romańska chrzcielnica.

Radkowice
• drewniany kościół z 1621 roku przewieziony z Miedzierzy w 1965 roku. Zachowane szyby okienne z malowidłami ludowymi z XVII w. tzw. „gomółki”.

• chałupa z 1840 roku kryta strzechą, przy drodze na posesji 53.
• wiąz polny - obwód 442 cm, wys. 25 metrów, wiek ok. 300 lat.

Tarczek
- od 1253r. do XIV w., na prawach miejskich. W średniowieczu Tarczek stał się kasztelanią i ośrodkiem administracyjnym dóbr biskupów krakowskich, miejscowość znana w XIII wieku jako osada targowa. W XIV wieku traci na znaczeniu na rzecz Bodzentyna.
• kościół romański z XIII w. p.w. Św. Idziego, wybudowany w miejscu kościoła z XI w. fundowanego przez Władysława Hermana, portal gotycki, wyposażenie renesansowe, barokowe i rokokowe.

W gminie Pawłów należy koniecznie odwiedzić KAŁKÓW - GODÓW - Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej, Królowej Polski, Matki Ziemi Świętokrzyskiej - wybudowane w latach osiemdziesiątych XX wieku. W zespole obiektów, zajmujących powierzchnię 9 ha. znajdują się:
- dwupoziomowy kościół ze słynącym łaskami obrazem - Matki Boskiej Bolesnej (kopia obrazu Matki Bożej Licheńskiej)
• Kamienne stacje krzyżowej z Golgotą
• Golgota-33 metrowa budowla z kaplicami różańcowymi i oratoriami, przedstawiająca śmierć Pana Jezusa i martyrologię Narodu Polskiego.

• Dom Pielgrzyma im. Jana Pawła II,
• Panorama Świętokrzyska - ruchoma historia Ziemi Świętokrzyskiej.

Spis podstron:

1. Informacje ogółne o powiecie
2. Starachowice
3. Gmina Wąchock
4. Gmina Pawłów
5. Gmina Mirzec
6. Gmina Brody

Gmina Mirzec

Herb Gminy Mirzec

Gmina Mirzec leży w północnej części powiatu starachowickiego. Północno-wschodnie tereny gminy leżą na Przedgórzu Iłżeckim. Południowe obrzeża wypełniają kompleksy lasów iłżeckich. Na terenie gminy znajduje się rezerwat archeologiczny „Rydno” utworzony w 1986r. W okolicach wsi Osiny, Mokra Niwy, Tychów i Jagodne w czasie prac archeologicznych zinwentaryzowano piecowiska dymarskie z klocami żużla, świadczące o funkcjonowaniu starożytnego hutnictwa i górnictwa datowanego na pierwsze wieki naszej ery. Największe roboty górnicze prowadzono w XIX w. w kopalni „Elżbieta”. Eksploatacji rud dokonywano metodą odkrywkową głównie w obrębie „pasa tychowskiego” do lat 40-tych XX stulecia. Obecnie widoczne są jeszcze wyrobiska kopalniane a nazwy miejscowe pochodzą od nazw starych kopalni: Mikołaj, Czerwona, Kanał, Płusy, Irena, Dziewiętniki. Część centralna i północna gminy zdominowana jest przez rozległą dolinę rz. Iłżanki z jej dopływami, teren ten jest doskonałym siedliskiem dla ptactwa, w tym bociana czarnego.

Z uwagi na zasoby dziedzictwa kulturowego (zwłaszcza starożytnego górnictwa i hutnictwa), część terenów gminy została włączona w obręb organizowanego Parku Kulturowego Doliny Kamiennej.      Najstarsze zapiski na temat Mirca sięgają roku 1170, kiedy to Biskup Krakowski Gedeon poświęcił miejscowy kościół. W 1179 roku Mirzec wszedł w skład kompleksu wsi należących do Opactwa Cystersóww Wąchocku. W roku 1819 dobra mirzeckie stały się własnością Komisji Skarbu Królestwa Polskiego, wówczas to utworzono folwark. W 1827r. naddzierżawcą majątku w Mircu został Ludwik Prendowski. On to w latach trzydziestych XIX wieku wybudował modrzewiowy dwór. Jego synowie chlubnie zapisali się w historii regionu. Jan wziął czynny udział w Powstaniu Styczniowym jako rotmistrz kawalerii w Oddziale Dionizego Czachowskiego. Jego młodszy brat Józef - kolejny po ojcu naddzierżawca majątku Mirzec, organizował pomoc dla powstańców. Służba dworska wzięła czynny udział w powstaniu. To w Mircu nocą z 14 na 15 stycznia 1863 roku zjawił się Ignacy Maciejewski „Sewer” w towarzystwie płk. Mariana Langiewicza - Naczelnika Wojskowego Województwa Sandomierskiego. Założył kwaterę i przystąpił do przygotowań powstańczych. Żona Józefa Prendowskiego - Jadwiga została kurierem powstańczym. Dostarczała rozkazy, ulotki, medykamenty, meldunki i polecenia kursując po całej Guberni Radomskiej.
Po upadku dyktatury Langiewicza Józef Prendowski został Komisarzem Rządu Narodowego na województwo sandomierskie. Jeszcze w 1863 roku oboje zostali aresztowani. Jadwigę skazano na zesłanie do Kunguru w Guberni Permskiej a Józefa za kaucją zwolniono. Podążył jednak i on za żoną na zesłanie. Do kraju wrócili wiosną 1866r. Wyczerpany Józef zmarł w 1872 roku i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Mircu (grób znajduje się w południowo-wschodniej części cmentarza). Jadwiga z gromadką dzieci została zdana na własne siły. Opuściła Mirzec i mieszkała w Ostrowcu, Sandomierzu, Radomiu i Czyżowie Szlacheckim. Zmarła w 1915 roku w Czyżowie i tam została pochowana. Zostawiła po sobie pamiętnik z okresu powstania styczniowego pt. „Moje wspomnienia”, który został wydany drukiem w 100-lecie wydarzeń.
Działania wojenne pierwszej, a zwłaszcza drugiej wojny światowej zostawiły swe ślady na terenie gminy. Lasy dawały schronienie partyzantom. Dochodziło do licznych walk z okupantem oddziałów Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej. Największe z nich to bitwy Armii Krajowej - Oddziału „Jędrusie” pod Tychowem w dniu 17 listopada 1944 roku, również pod Tychowem - Batalionów Chłopskich w dniu   6 sierpnia 1944 roku oraz pod Gadką w dniu 3 września 1944 roku.

W GMINIE MIRZEC WARTO ODWIEDZIĆ:

MIRZEC
   • murowany kościół p.w. św. Leonarda z lat 1844-1850, zlokalizowany w centrum Mirca. W prawym, bocznym ołtarzu znajduje się piętnastowieczny obraz św. Leonarda, namalowany na desce;

• zespół dworski, w skład którego wchodzi:
a) willa modrzewiowa, II połowa XIX w., (na fundamentach dworu z XIX w.),
b) spichlerz murowany, I połowa XIX w., przebudowany,
c) park z XIX w., w którym znajdują się grupy drzew pomnikowych

• kapliczka św. Jana Nepomucena, drewniana, z XIX w., gruntownie przebudowana w 1980r.;
• cmentarz (parafialny), na którym znajdują się kamienne nagrobki pochodzące z XIX wieku (w tym grób Józefa Prendowskiego) nagrobki rosyjskie z początku XX w., mogiła żołnierzy WP poległych w 1939r., mogiły partyzantów i ofiar terroru, 1943r.;
• drewniana kuźnia (Mirzec 39), wł. M. Rafalska, ok. 1930r.;
• drewniana kuźnia (Mirzec 42), wł. St. Nosowicz, ok. 1930r.

TYCHÓW STARY

• kapliczka murowana z figurką św. Jana Nepomucena z 1931r.;
• kapliczka murowana z1859r. przy drodze Tychów - Mirzec;
• odsłonięcie geologiczne - pozostałość po kopalni odkrywkowej rudy żelaza „Mikołaj”;
• pomnik Batalionów Chłopskich w lesie przy drodze Tychów - Starachowice, upamiętniający walkę z okupantem w dn. 6.08.1944r.

JAGODNE
• drewniany dom (Jagodne 69), własn. F. Witkowski, 1862r.

OSTROŻANKA
• zespół zagrody młynarskiej - dom drewniany, własn. Z. Łęcka, ok.1880r., - młyn (motorowy), sztach.-drewniany, obecnie nie użytkowany, 1947r.

TRĘBOWIEC DUŻY
• zespół zagrodny (Trębowiec Duży 45), piwnica, mur.-ziem., koniec XIX w., stodoła, drewniana, własn. W. Dzik, ok. 1930r.

GADKA
• pomnik ofiar egzekucji pomordowanych przez faszystów niemieckich w latach 1939-1945, usytuowany obok strażnicy OSP;
• pomnik w miejscu zwycięskiej bitwy Batalionów Chłopskich z Niemcami - stoczonej w dniu 03.09.1944r.(przy drodze leśnej w kierunku Wąchocka, obok leśniczówki Gadka).

Spis podstron:

1. Informacje ogółne o powiecie
2. Starachowice
3. Gmina Wąchock
4. Gmina Pawłów
5. Gmina Mirzec
6. Gmina Brody

Gmina Brody

Herb Gminy Brody

Już w pierwszych wiekach naszej ery, niezliczone ognie dymarek rozświetlały tajemniczym blaskiem noce północnej części Gór Świętokrzyskich i okolic nad Kamienną. Na wielką skalę produkowano tu żelazo, które cenione było w cesarstwie rzymskim. Dziś można znaleźć tu starożytne kloce żużla z wytopów dymarskich. Pierwsza wzmianka historyczna dotycząca terenu dzisiejszej gminy pochodzi już z roku 1094. Król Władysław Herman przekazał aktem darowizny tereny, m. in. obecnej gminy Brody na własność biskupów krakowskich. Na początku XII w. król Bolesław Krzywousty uposażył benedyktynów na Św. Krzyżu przekazując im okolice Dziurowa i Kuczowa. Okres średniowiecza w naszym regionie zaznaczył się intensywnym rozwojem hutnictwa. Powstawały tu liczne kopalnie rudy i kuźnice (wieś Brody, Krynki, Stara Ruda, Kuczów), w których wytwarzane były różnorakie wyroby żelazne. Do dziś w wielu zakątkach, zachowały się ślady kopalń w postaci dołów otoczonych wałem. Najdłuższą udokumentowaną historią, może się poszczycić wieś Krynki. Najprawdopodobniej już w 1353r. ufundowany został przez biskupa krakowskiego Bodzantę, modrzewiowy kościół p.w. Św. Marcina.
Dużo zagadek historycznych kryją okolice Lubieni. Na jednym ze wzgórz prawdopodobnie istniało kiedyś grodzisko. W 1363r. wydano prawo lokacji wsi na prawie niemieckim. Zapewne osada rozwijała się bujnie skoro w 1440r. biskup Zbigniew Oleśnicki wystawił przywilej lokacji, na prawie magdeburskim - miasta Lubienia. Z nieznanych przyczyn lokacji nie zrealizowano. Ożywienie gospodarcze terenów obecnej Gminy Brody, nastąpiło za przyczyną ks. Stanisława Staszica i jego planu nowoczesnego kombinatu metalurgicznego - „ciągłego zakładu fabryk żelaznych na rzece Kamiennej”. Ważnym jego ogniwem była wybudowana w 1834r. pudlingarnia i walcownia w Brodach, która przerabiała surówkę z wielkiego pieca w Starachowicach, w kowalne żelazo. Wszystkie urządzenia napędzane były dzięki energii spadku wód spiętrzonych przez tamę.

ZABYTKI

• Barokowy kościół parafialny w Krynkach wzniesiony został w 1727r. przy istniejącej wcześniej kaplicy, w której do dziś znajduje się cudowny obraz Matki Bożej.

Główne wejście w trójdzielnej fasadzie ozdabia profilowany portal. Dach z więźbą trójstorczykową zwieńczony jest barokową wieżyczką na sygnaturkę (mały dzwon). Przed kościołem stoi modrzewiowa, gontem kryta brama i dwie dzwonnice o charakterze barokowym, z 1779r. Ciesielka jest oryginalna, a niektóre elementy pochodzą z pierwotnego, XIV-wiecznego kościoła. Mieści się tu dzwon z 1581r. Bramę ozdabiają rzeźbione w drewnie ornamenty.

• Kamienna tama wodna w Brodach wybudowana w 1840r. w stylu klasycystycznym. Zachowała się w świetnym stanie architektonicznym.

Upust służył niegdyś spiętrzaniu wód Kamiennej, które napędzały urządzenia walcowni i pudlingarni w Brodach. Ten zakład hutniczy stanowił ważne ogniwo w kombinacie metalurgicznym, którego twórcą był St. Staszic. Wyjątkowe w tej budowli są kamienne, estetycznie wykończone sklepienia arkad, ponieważ na ogół nad jazem budowano drewniany pomost. Dziś zamiast glonów pokrywających kamień poniżej lustra wody w szczelinach pionowych ścian, bujnie rośnie paproć - zanokcica murowa, ponieważ upust nie pełni już swojej funkcji technicznej. Przelew jest dobrze znaną „wizytówką” gminy i umieszczony został w jej herbie.

• Budynek klasycystyczny z 1840r. - dawna siedziba administracji brodzkich zakładów hutniczych. W jego odrestaurowanych wnętrzach mieści się obecnie m. in. Gminny Ośrodek Kultury.
• Modrzewiowy dom w Brodach z ok. 1910r.
• Kapliczka przydrożna koło kościoła w Krynkach - kamienna rzeźba przedstawiająca Św. Stanisława Biskupa. Według niektórych podań może pochodzić z II połowy XVI w.
• Figura Chrystusa Frasobliwego z pocz. XIX w. – Krynki
• Kapliczka Św. Jana Nepomucena z pocz. XIX w. – Krynki
• Kapliczka z 1849r. postawiona w czasie epidemii cholery - Lipie.

MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ

• Pomnik majora AL Heleny Wolf - pseud.„Dr Anka” w Brodach (przy drodze krajowej nr 9)
• Obelisk w Lipiu poświęcony pamięci zamordowanych za pomoc partyzantom (1943r.)
• Mogiła leśnika - Leśnictwo Klepacze
• Pomnik poświęcony pomordowanym mieszkańcom Gębic, Żuchowca i Dołów Biskupich - cmentarz w Krynkach.
•Pomnik upamiętniający zamordowanych w czasie II Wojny Światowej mieszkańców Boru Kunowskiego
• Pomnik w leśnictwie Kutery upamiętniający walkę leśników w latach 1939-45
• Obelisk w Brodach postawiony w hołdzie mieszkańcom pomordowanym przez okupanta w 1943r.
• Leśna mogiła żołnierza kampanii wrześniowej.
• Mogiły z czasów wojny przy Gościńcu Iłżeckim

REZERWATY I POMNIKI PRZYRODY

• Rezerwat „Rosochacz”. Położony jest k. miejscowości Lubienia, na skraju lasu, przy drodze Starachowice - Lubienia. Rosnące przy trasie pomnikowe drzewa tworzą jakby bramę wejściową do rezerwatu. Obejmuje on lasy obszaru źródliskowego rzeczki Świętojanki.

Z powodu swej niedostępności, ten bagnisty obszar lasu, stanowi enklawę cennej flory i fauny Lasów Iłżeckich. Biegnie tędy ok. dwukilometrowa ścieżka dydaktyczna, na której z pomostów zbudowanych nad torfowiskami możemy poznawać ciekawe i chronione gatunki roślin. Rośnie tu m. in. wawrzynek wilcze łyko, cis, rosiczka okrągłolistna, widłak jałowcowaty, widłak wroniec, lilia złotogłów, podkolan biały, starzec Fuchsa. W rezerwacie jesteśmy świadkami powolnej ekspansji drzew (jodła, sosna, olsza, grab) na teren bagnisty, co jest dużym walorem dydaktycznym tego miejsca. Wędrując po najbardziej niedostępnych partiach lasu można usłyszeć głos jastrzębia gołębiarza krążącego w pobliżu gniazda. Zatrzymuje się tu na odpoczynek także sokół wędrowny. Miejsce gniazdowania ma tu rzadki bocian czarny, który na śródleśnych torfowiskach znajduje obfitość pokarmu. Dobre położenie komunikacyjne oraz bogactwo przyrody wokół ścieżki dydaktycznej sprawiają, że stanowi ona idealną trasę, np. na rodzinny spacer.

• Rezerwat „Skały w Krynkach”. Status rezerwatu otrzymał fragment lasu na stoku Doliny Kamiennej w pobliżu Zalewu w Brodach na południe od miejscowości Krynki Małe.

Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych monumentalnych bloków piaskowca dolno-triasowego. Niektóre skały podobne są do okapów, ambon, czy wielkiego grzyba. Osady te powstawały na dnie rzeki, natomiast niedaleko od rezerwatu, w Krynkach, znajduje się odsłonięcie skał powstałych w podobnym okresie, lecz w środowisku morskim. W granicach rezerwatu mieści się także mroczny wąwóz z pionowymi, wysokimi ścianami skalnymi o wysokości do 10 m.

• Rezerwat „Skały pod Adamowem”. Obejmuje wychodnie piaskowców dolnotriasowych występujące na stoku doliny strumyka Ruśnia. Długotrwałe procesy wietrzenia nadały im kształty ambon, głęboko podciętych okapów, grzybów skalnych. W ścianach o wysokości do 6 m. utworzyły się płaskie zagłębienia i wystające gzymsy, które odzwierciedlają ławicowy układ piaskowców.
Liczne są drobne urzeźbienia powierzchni skał w postaci głębokich owalnych wgłębień przedzielonych koronkowymi żeberkami. Warto zwrócić uwagę na rośliny porastające skały takie jak paprotka zwyczajna, zanokcica skalna, rojnik pospolity. Mikroklimat powierzchni skał sprzyja także licznym porostom i mchom. Ciekawy jest drzewostan rosnący na północ od ciągu skał. Chociaż od dawna prowadzona była tu gospodarka leśna, to malownicze położenie oraz sentyment do tego miejsca kolejnych pokoleń leśników sprawiły, że zachował się ponad stuletni bór sosnowo dębowy z udziałem brzozy. To charakterystyczne dla Lasów Iłżeckich zbiorowisko roślinne, niewiele zmienia się wskutek działalności człowieka. Warto zwrócić także uwagę na dwa drzewa - dąb i sosnę, które wyrastając nad skałami, bardzo blisko siebie i niejako „obejmując się” nawzajem, stały się inspiracją do powstania, krążącej wśród mieszkańców legendy.

• „Zapadnie Doły” koło leśniczówki Klepacze. To projektowany obecnie rezerwat, w którym króluje 400-letni dąb „Maciek” o siedmiometrowym obwodzie pnia. Na ochronę zasługują znajdujące się tam formy krasowe, powstałe wskutek powolnego rozpuszczania, przez wody skał wapiennych, położonych pod kilkumetrową warstwą piaszczystej gleby. Efektem tego działania są głębokie leje, zapadliska, nieckowate dolinki oraz ponor, czyli miejsce, w którym wody okresowego strumienia „znikają” w pociętych szczelinami i podziurawionych skałach wapiennych (jura górna).

POMNIKI PRZYRODY

• „Skały w Rudzie”. Na stromym, malowniczym stoku nad Zalewem w Brodach występują niezliczone większe i mniejsze bloki skał, zbudowane z piaskowców dolnotriasowych.

Najciekawsze z nich są pomnikami przyrody np. monolityczna baszta o wysokich,, pionowych ścianach oraz pobliskie, ośmiometrowe urwisko z półką skalną o długości 20 m. i niszą u podstawy. Każda skała jest tu niepowtarzalna, może zachwycić swoim kształtem, drobną rzeźbą powierzchni, różnorodnością kolorów i porastającą je florą. Niektóre bloki zbyt głęboko podcięte u podstawy przez procesy wietrzenia przewróciły się tworząc ciekawe układy przestrzenne. Kamienne podłoże stanowi tu dobre siedlisko dla wielu gatunków porostów i mchów. Występuje tu licznie, w załomach ścian skalnych - paprotka zwyczajna. Na ziemi rozciągają się kobierce konwalii majowej i kokoryczki wonnej. Ciekawe formy przyjmują drzewa rosnące na skałach np. brzoza, z korzenia której wyrastają cztery pnie, czy barokowo poskręcane sosny. Warto zobaczyć także dużą skałę z rosnącymi na niej dwoma dębami próbującymi jakby rozsadzić ją na dwie części.

• Nieczynny kamieniołom w Młynku. Znajduje się na zalesionym, stromym stoku góry nad rzeczką Świętojanką. Jest to pomnik przyrody nieożywionej, utworzony ze względu na ciekawy profil utworów geologicznych. Odsłania się w nim styk osadów jury dolnej i środkowej. Wyróżnia się tu aż osiem warstw skalnych różniących się składem chemicznym, uziarnieniem i kolorem, które tworzą prawdziwy „geologiczny przekładaniec”.

• Ściana skalna w Krynkach. Ochroną objęto nieczynny kamieniołom oraz pobliskie źródło na zboczu Doliny Kamiennej w Krynkach. Warto zwrócić uwagę na to, że na powierzchni piaskowca, utrwalone zostały zmarszczki falowe i ślady organizmów dennych, powstałe w strefie przybrzeżnej mezozoicznego morza.

• Dwa buki. Znajdują się one w centrum obszaru Leśnictwa Lubienia (oddział leśny 8). Obwody ich pni wynoszą: 3,8 i 3,6 m. Te wiekowe drzewa osiągnęły wysokość ok. 36 m.

• Daglezja zielona. Stanowi jedno z największych drzew pozostałych po parku dworskim w Gębicach. Obwód pnia wynosi 2,5 m., a wysokość ok. 27 m.

AKWENY REKREACYJNE

Jednym z najpiękniejszych zakątków Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej jest malownicze przewężenie doliny rzecznej, w którym utworzono Zalew Brodzki.

Ten rozległy akwen (pow. 260 ha i długość ok. 4 km) jest nie tylko perłą okolicznego krajobrazu, ale i swego rodzaju centrum turystycznym z rozbudowaną bazą noclegową i gastronomiczną. Jego walory są doceniane przez wielu amatorów sportów wodnych. Są tu trzy przystanie, wypożyczalnie żaglówek, motorówek, rowerów wodnych itp. Zalew ma także dobrą renomę wśród wędkarzy. Spacerując wzdłuż brzegu można oglądać pobliskie skały, chronione w rezerwatach, jako pomniki przyrody.

Spis podstron:

1. Informacje ogółne o powiecie
2. Starachowice
3. Gmina Wąchock
4. Gmina Pawłów
5. Gmina Mirzec
6. Gmina Brody