"Rydno to nie jest jedno stanowisko ani jedna osada. To setki, jeśli nie tysiące osad skupionych wokół kopalni ochry, to znaczy ziaren hematytu, które były eksploatowane od starszej epoki kamienia, już około 20 tysięcy lat temu, aż do, w mniejszej skali, czwartego tysiąclecia przed Chrystusem, ale głównie w tak zwanym późnym paleolicie, u schyłku epoki lodowej, kilkanaście tysięcy lat temu." 

"Na obszarze, który ma parę kilometrów kwadratowych, do tej pory odkryto ponad 400 obozowisk z epoki kamienia. Nie tylko w Europie, lecz także nigdzie na świecie, gdzie są stanowiska z tego czasu, nie ma takiej ich koncentracji."
prof. Romuald Schild

 Nazwy "Rydno" nie znajdziemy w żadnym słowniku czy w spisach administracyjnych, a dopiero od niedawna możemy się z nią spotkać w przewodnikach turystycznych i na mapach. Jest to rozciągający się na długości ok. 10 km fragment doliny rzeki Kamiennej, gdzie archeologowie znaleźli liczne ślady pobytu ludzi z epoki kamienia (głównie schyłkowego paleolitu i mezolitu). Nazwę "Rydno", w latach pięćdziesiątych, urobił od słów: rudy, ryć, rydel jeden z najwybitniejszych badaczy i znawców paleolitu, silnie związany z Regionem Świętokrzyskim archeolog - profesor Stefan Krukowski. Nazwa szybko przyjęła się w literaturze naukowej i jest znana w środowiskach archeologicznych na całym świecie.
  Na piaszczystych wydmach po obydwu stronach Kamiennej znajdują się pozostałości kilkuset prehistorycznych stanowisk osadniczych skupionych wokół kopalni hematytu, używanego później pod postacią proszku lub maści barwnika koloru czerwonego, symbolizującego życie, zdrowie, siłę, towaru drogiego i poszukiwanego, po który wysłańcy różnych plemion przybywali niejednokrotnie z bardzo daleka. Oprócz wytwarzania barwnika hematytowego starożytni Rydnianie trudnili się również wysoko wyspecjalizowaną produkcją półsurowca krzemiennego z krzemienia czekoladowego, po który wyprawiali się do odległych o ok. 15 km i więcej kopalni w okolicy Orońska, Wierzbicy i Iłży. 
Niektóre z przebadanych stanowisk miały kluczowe w skali europejskiej znaczenie dla poznania kultury ludzi żyjących w epoce kamienia. W celu ochrony niezwykłego nagromadzenia pradziejowych zabytków (nigdzie na świecie nie ma takiej koncentracji stanowisk paleolitycznych) od 1957 roku trwały starania o utworzenie na Rydnie rezerwatu archeologicznego. Udało się to dopiero w 1986 roku. Rezerwat objął część doliny rzeki Kamiennej od wschodnich obrzeży Skarżyska-Kamiennej po Górę Św. Rocha w Wąchocku. Na jego terenie znalazł się m.in. zespół paleolitycznych osad przemysłowych i kopalnia hematytu. Obowiązuje tu zakaz naruszania podłoża ziemnego oraz wznoszenia jakichkolwiek obiektów bez uzgodnienia ze Świętokrzyskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Kielcach.

PREHISTORYCZNI MIESZKAŃCY "RYDNA"
Najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie rezerwatu (dwa luźne znaleziska powierzchniowe) związane są prawdopodobnie jeszcze z neandertalczykami, twórcami tzw. kultury mustierskiej (nazwa od Le Moustier we Francji), która rozwijała się ok. 50 tys. lat temu. Stanowisko tej kultury na terenie naszego Województwa Świętokrzyskiego znane jest także w jaskini Raj, w której, co ciekawe stwierdzono ślady używania hematytu.
Następnie ludzie na Rydnie pojawiają się pod koniec epoki lodowcowej ok. 11000 lat p.n.e. (paleolit schyłkowy). Są to przedstawiciele tzw. kultury hamburskiej, pionierzy w zasiedlaniu uwalnianych przez lodowiec terenów, specjalizujący się w łowiectwie reniferów przy pomocy łuku i strzał wyposażonych w krzemienne groty, kościanych oszczepów i harpunów, wędrujący za stadami tych zwierząt.
 Kolejną kulturą łowców reniferów zarejestrowaną na terenie rezerwatu jest kultura magdaleńska (przełom 11   i 10. tysiąclecia p.n.e., nazwa od stanowiska La Madeleine we Francji). 
Następni pojawili się przedstawiciele kultur: federmesser (nazwa od charakterystycznego kształtu narzędzi przypominającego ostrze scyzoryka) i Bromme-Lyngby, zamieszkujący pogranicze lasów i tundry (pod wpływem przejściowego ocieplenia granica lasów przesunęła się na północ).
Po ponownym ochłodzeniu klimatu (ok. 9000 lat p. n. e.) na Rydnie pojawiły się grupy łowców reniferów zaliczane do kultury świderskiej. Mniej więcej w tym czasie rozpoczęła się na ogromną skalę eksploatacja hematytu.
Koniec epoki lodowcowej nie przyniósł kresu osadnictwu na terenie rezerwatu. Znaleziono tu stanowiska kultur mezolitycznych: komornickiej, janisławickiej i chojnicko-pieńkowskiej. Nadal wydobywany był hematyt.
Przełom gospodarczy w neolicie (dzięki "wynalezieniu" rolnictwa i hodowli zwierząt) spowodował, że ludzie zaczęli szukać do osiedlania się żyznych, lessowych ziem. Osłabło również zainteresowanie hematytem.
Piaszczyste, jałowe wydmy nad Kamienną przestały być terenem atrakcyjnym.

BADACZE "RYDNA"
 Terenem Rydna archeologowie interesowali się od bardzo dawna. Jako pierwsi kolekcje archeologiczne pozyskali stąd już w roku 1910 Jan Czarnocki i Jan Samsonowicz. W latach 20. ubiegłego wieku na terenie rezerwatu prowadzili badania, głównie powierzchniowe Irena i Ludwik Sawiccy. Później, przede wszystkim w latach 1934 i 1937, prace prowadził Stefan Krukowski, odkrywca kopalni hematytu. Kontynuował je przez wiele lat a Rydnem interesował się aż do swojej śmierci w 1982 r. Po wojnie do S. Krukowskiego dołączyło wielu badaczy. Szczególnie intensywne prace wykopaliskowe trwały w drugiej połowie lat 50 (Bolesław Ginter, Michał Kobusiewicz, Romuald Schild i Janusz Kozłowski), później nastąpiła przerwa do roku 1976, kiedy na terenie Rydna podjęli badania ratownicze (i prowadzili je do połowy lat 80.) R. Schild i Stefan Karol Kozłowski, po tym jak wyszło na jaw, że w północno-zachodniej części rezerwatu prowadzona jest na skalę przemysłową eksploatacja piasku. Od roku 1988 do chwili obecnej badania, głównie ratownicze, prowadzą pracownicy Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie i Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (Andrzej Jacek Tomaszewski, Halina Królik). 

"RYDNO" DZISIAJ
 Od 2005 roku na terenie Rezerwatu co rok odbywa się Piknik Archeologiczny  organizowany przez Oddział Międzyszkolny PTTK w Starachowicach. Jest on poświęcony epoce kamienia - czasom kiedy "Rydno" było swoistą "stolicą" Europy Środkowej. Celem Pikniku jest możliwie pełne przybliżenie uczestnikom wiedzy o życiu prehistorycznych mieszkańców Rezerwatu. W programie znajdują się prelekcje, prezentacje, pokazy, wystawy na temat rezerwatu archeologicznego "Rydno", wytwarzania i zastosowania "krwicy" - barwnika mineralnego otrzymywanego z hematytu i narzędzi z krzemienia czekoladowego, rekonstrukcje chat-ziemianek różnych typów z epoki kamienia, prezentacja rekonstrukcji ubiorów, pokazy i samodzielne próby: obróbki skóry, kości i rogu, plecionkarstwa, tkania, wytwarzania naczyń glinianych, przyrządzania "prehistorycznych" potraw, strzelania z łuku oraz pokaz pracy archeologów. 
 

Autor: Michał Surma
http://www.rydno.com/    oraz    http://www.rydno.pttk.pl