19-20 maja na terenie Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach po raz 12-sty odbędzie się impreza plenerowa "Żelazne Korzenie" - Warsztaty Archeologiczne "Człowiek i żelazo w pierwszych wiekach naszej ery". O wartości lokalnego dziedzictwa kultury materialnej, o sensie i sposobach jego kultywowania opowiada archeolog Andrzej Przychodni – prezes Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego - głównego organizatora warsztatów. Współorganizatorem jest Powiat Starachowicki i Muzeum.

„Żelazne Korzenie” to impreza edukacyjna, która jest „żelaznym” punktem w kalendarzu imprez Powiatu Starachowickiego i wrosła „jak korzenie” w grunt pod Wielkim Piecem w Starachowicach. Powstała z myślą o upowszechnieniu dziedzictwa przeszłości, prezentowanego m.in. w ramach „Dymarek Świętokrzyskich” (w tym roku już po raz 50-ty!). Warsztaty w Starachowicach mają na celu poszerzenie edukacyjnego wymiaru sierpniowej imprezy i stanowią też okazję do promocji Dymarek. Majowy termin „Żelaznych Korzeni” umożliwia zorganizowane przyjazdu grup szkolnych, które są głównym adresatem wydarzenia. Na terenie Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach grupy mają do dyspozycji szeroki wybór ścieżek związanych z regionalnymi „żelaznymi korzeniami”, które nie tylko obejmują nasze warsztaty, ale także ekspozycje muzealne. Dlatego w 2004 roku powstał tu Archeopark, którego oblicze udało się w ciągu ostatniego miesiąca mocno zmienić. W miejsce zdegradowanych przez czynniki atmosferyczne i upływ czasu obiektów powstały nowe, co sprawia, że scenografia tegorocznych warsztatów powinna być dla zwiedzających szczególnie atrakcyjna.

Już od roku 1999, dzięki staraniom Powiatu Starachowickiego, nasze Stowarzyszenie miało możliwość dokonywania na terenie „Wielkiego Pieca” prezentacji związanych z hutnictwem żelaza, czy innymi rzemiosłami okresu wpływów rzymskich (I-IV w. n.e.). Starożytni hutnicy świętokrzyscy pozostawili ślady swej działalności także w dolinie Kamiennej, a stanowiska dymarskie znane są też z terenu Starachowic. „Żelazne Korzenie” wskazują zatem, że w tym miejscu uzyskiwanie żelaza posiada tradycje sięgające bardzo odległej przeszłości. Uruchomienie produkcji hutniczej w okresie nowożytnym właśnie tutaj jest kolejnym etapem wielopokoleniowej pracy, którą w czasie naszych warsztatów można porównać do trudu i warunków życia antycznych hutników. Ciekawym przykładem, jak antyczne dziedzictwo przemysłowe oddziałuje na teraźniejszość, jest ustanowienie przez Starostę Starachowickiego Honorowej Nagrody Gospodarczej pn. „Żelazny Pierścień” za zasługi na rzecz rozwoju gospodarczego Powiatu Starachowickiego. Nagrodę stanowi statuetka przedstawiająca powiększony sygnet żelazny z obręczą, a pierwowzór statuetki został odnaleziony przez archeologów w roku 1930 na cmentarzysku z pierwszych wieków naszej ery właśnie w Starachowicach, w dolinie rzeki Kamiennej.

Każdy z nas uczy się przez całe życie, zatem dla chętnych do skorzystania z naszej oferty nie ma żadnych ograniczeń wiekowych, chociaż to uczniowie są głównymi uczestnikami warsztatów. Ponieważ są to warsztaty archeologiczne, zatem można tu wziąć udział w symulowanych badaniach wykopaliskowych i na jakiś czas zamienić się w odkrywcę świadectw odległej przeszłości. Na stanowiskach rzemieślniczych można zapoznać się z technikami wytwarzania różnych przedmiotów użytkowanych m.in. przez starożytnych hutników - dawnych mieszkańców naszego regionu. Część stanowisk umożliwia dokonywanie prób samodzielnego wykonywania naczyń ceramicznych, tkania krajek na tabliczkach, szycia „starożytnego” obuwia czy wytwarzania szklanych paciorków. Można też będzie wspomóc ekipę hutniczą w budowaniu pieca dymarskiego czy w dostarczaniu powietrza do wnętrza pieca z użyciem miecha. Z pewnością atrakcjami będą: kosztowanie przysmaków kuchni antycznej, podziwianie występów gladiatorów, czy porównywanie stroju i uzbrojenia Germanów, Celtów oraz Rzymian. W tym urokliwym zakątku dawnego zakładu wielkopiecowego, jakim jest starachowicki Archeopark, umożliwiamy przez dwa dni wgląd w różne dziedziny życia w starożytności. Taka interaktywna forma spotkań z publicznością jest „żywą lekcją historii”, dzięki czemu poszerzanie wiedzy nie powinno nużyć naszych odbiorców. „Ścieżka wojownika”, lekcje łucznictwa oraz gry i zabawy antyczne sprawią, że nikt nie powinien czuć się na „Żelaznych Korzeniach” zmęczony nadmiarem przyswajanych wiadomości.

Chociaż naszą akcję zaplanowaliśmy w formie atrakcyjnej dla odbiorcy, aby w większym stopniu kojarzyła mu się z rozrywką niż zdobywaniem wiedzy, bez fałszywej skromności możemy zwrócić uwagę na jej unikalny charakter. Jest dość rzadkim zjawiskiem, aby specjaliści z danej dziedziny zajmowali się jednocześnie popularyzacją wyników własnych badań. Tak dzieje się właśnie w przypadku „Żelaznych Korzeni”, realizowanych przez zespół kilkudziesięciu osób, których łączy profesjonalizm i pasja odkrywania przeszłości. Część z nas jest zawodowo związana z historią i archeologią oraz z badaniami hutnictwa świętokrzyskiego. Część to osoby, które od dawna zajmują się tzw. rekonstrukcją historyczną i wytwórczością rzemieślniczą ukierunkowaną na starożytność i są to najlepsi specjaliści w tym zakresie w Polsce. Powstająca z naszym udziałem wizja odległej przeszłości opiera się na źródłach i - miejmy nadzieję - ich interpretacji możliwie najbardziej zgodnej z prawdą. Niewątpliwie odbiorca dzięki udziałowi w naszych warsztatach będzie wiedział więcej o starożytności - nie tylko tej regionalnej czy ziem polskich - ale także szerzej znanej z programu nauczania. Nasze działanie nie posiada odpowiedników w województwie - także ze względu na komplementarność oferty, zawierającej też pracę naszych kolegów oprowadzających gości po ekspozycjach muzealnych. Corocznie liczne grupy odwiedzają nasze warsztaty, co świadczy o atrakcyjności ich  formuły. Nie traktujemy jednak programu „Żelaznych Korzeni” jako całkowicie już ukształtowanego i w pełni satysfakcjonującego produktu. Corocznie ulega on pewnym modyfikacjom. Już w roku ubiegłym postanowiliśmy zaprezentować uczestnikom cykl uzyskiwania żelaza w sposób możliwie najbardziej zbliżony do antycznego procesu. „Wytop”  będzie zakończony wstępnym obkuwaniem - scalaniem wydobytej z pieca łupki żelaznej. Obserwując tę czynność oraz późniejszą obróbkę metalu na stanowisku kowalskim, każdy z naszych gości mógł się przekonać, skąd wzięło się popularne porzekadło o kuciu żelaza - póki gorące. Atrakcją wprowadzoną w roku bieżącym będzie niecenie ognia z użyciem dużego drewnianego świdra ogniowego przez drużyny wyłonione spośród uczestników warsztatów. Jest to działanie, które ma w odbiorców „Żelaznych Korzeni” tchnąć ducha współpracy i radości wspólnego poznawania pradziejów naszych ziem. Można dodać, że rytuał ten posiada słowiański rodowód i został wprowadzony do naszego projektu przez przyjaciół z białoruskiego Brasławia, którzy w tym roku pomagali nam też owocnie przy rewitalizacji części Archeoparku.

Przyszłość wiążemy z podejmowaną wspólnie z Powiatem Starachowickim próbą włączenia „Żelaznych Korzeni” do pakietu turystycznych atrakcji regionalnych związanych z dziedzictwem przemysłowym. Mamy tu na myśli dowody eksploatacji i przetwarzania surowców w naszym regionie - głównie rud żelaza - które poświadczają ogrom trwającej od starożytności po czasy nam współczesne ludzkiej pracy ukierunkowanej na „przemianę skały w metal”. Działanie poświęcone temu dziedzictwu nazwaliśmy „Świętokrzyskim Szlakiem Żelaza” i miejmy nadzieję, że ten projekt będzie miał szanse realizacji.

Dokładniejsze informacje o programie imprezy można uzyskać na stronie: www.korzenie.gimnazjum.com.pl.  Rezerwację biletów (8 zł/os) prowadzi Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, tel.: 783 730 094 lub email: mpt@ekomuzeum.pl

Opracowanie: Piotr Gos / Zdjęcia: Anna Maria Bielecka